Uyku, geri dönüşümlü olarak
farkındalığın, çevremizle ilişkimizin geridönüşümlü olarak azaldığı bir
süreçtir. Süreçler bütünüdür. Uykunun 2 evresi vardır: REM ve nonREM.
REM
Uykusu
Hızlı göz hareketlerinin olduğu bu uyku
döneminde yüksek beyin aktivitesi görülür. Yüksek beyin aktivitesine rağmen
kişinin uyuması bir paradoks olduğu için paradoksal
uyku olarak da adlandırılır. EEG’de uyanıklık durumuna benzer karmaşık
frekansta, düşük voltajlı dalgalar görülür. Bu uyku döneminde beyin
metabolizması artmıştır. Kişinin dış uyaranlarla uyanması daha zordur ancak
sabah kendiliğinden uyanma bu dönemde gerçekleşir. İskelet kasları kısmi
paralize durumdadır. Hatırlanabilir rüyalar bu dönemde görülür. Kişinin kalp
hızı, kan basıncı, solunum hızı düzensizdir. Öğrenme ve bellek ile ilişkili
olduğu düşünülen REM uykusu erişkinlerde tüm uykunun yaklaşık %20-25ini
oluşturur. Yenidoğan ve çocuklarda REM uyku süresi erişkindekine göre daha uzundur,
yaşla beraber REM uykusunun süresi kısalır. Beyin gelişimi üzerine etkili
olduğu düşünülmektedir.
nonREM Uykusu
Evre 1: Gözler kapalı kişi gevşemiş
durumdadır. Uyanıklıktan uykuya geçiş dönemidir. Halisünasyon tarzında
görüntüler görülebilir. EEG’de alfa ritmi gözlenir.
Evre 2: Gerçek uykunun ilk evresi. Rüya
fragmanları görülebilir ancak bu rüyalar hatırlanmaz. EEG’de teta dalgaları,
uyku iğcikleri K kompleksleri görülür.
Evre 3: Orta derecede derin uyku. Vücut
sıcaklığı ve kan basıncı düşer. EEG’de teta dalgaları hakim, ara sıra uyku
iğcikleri görülebilir.
Evre 4: En derin uyku. EEG’de delta
dalgaları izlenir. Uykuda konuşma ve uyurgezerlik bu dönemde görülür.
3.
ve 4. Evrelere yavaş dalga uykusu da denir ve uykunun en derin dönemidir.
Normal
bir uyku bu REM ve nonREM dönemlerinin birbirini takip eden döngüleriyle devam
eder. nonREM uykusuyla başlayan uyku yaklaşık 80 dk sürer bunu takip eden REM
uykusunun süresi yaklaşık 10 dk’dır. REM uykusundan tekrar nonREM evre 1’e
geçen kişide kısa bir uyanıklık hali oluşabilir. Uyku boyunca nonREM süresi
kısalırken, REM süresi uzar.
UYKU
BOZUKLUKLARI
İnsomnia: En az 1 ay süreyle uykuya
dalmakta zorluk ve uyku kalitesinde düşüş. Yapılan çalışmalarda varılan ortak
nokta aşırı uyarılmışlık halinin insomniaya neden olduğudur. Uyku hijyenini
arttırarak ve farmakolojik olarak tedavi edilebilir. Tedavide benzodiazepinler,
melatonin reseptör agonistleri, antidepresanlar, antihistaminikler
kullanılabilir.
Hipersomnia: Kişinin gereğinden fazla uyuması,
gün içerisinde uyanıklık dönemlerinde uyanık kalmada zorluk ve istemsiz
uyuklamalar.
Narkolepsi: Gün içerisinde uyku atakları,
katepleksi, uyku paralizisi, hipnogojik halisünasyonlarla seyreden bir
hastalık. Genetik geçişli olduğu düşünülmektedir. Tedavide amfetaminler,
modafinil, trisiklik antidepresanlar, serotonin geri alım reseptörlerinden
yararlanılmaktadır.
Kleine Levin Sendromu: Nadir görülen
bir hastalık. Grip ve benzeri viral enfeksiyonlardan sonra ortaya çıkar. Uyku
atakları arasında, iştahta artma ve uygunsuz cinsel davranış görülür.
Parasomnialar
Çoğu uykuya geçiş döneminde veya
uykunun seyri sırasında istenmeyen fiziksel davranışların ve otonomik uyarılma
belirtilerinin görülmesiyle karakterli bozukluklar. Büyük çoğunluğu iyi gidişli
olan bu bozukluklar, kendi içinde sınırlı ve tedavi gerektirmez. Çocukluk
döneminde sık görülen bu hastalıkların erişkinlik döneminde az görülmesi bu
hastalıkların SSS maturasyonu ile ilişkili olduğunu düşündürür.
Uyurgezerlik (Somnambulizm): Genellikle
küçük kız çocuklarında görülür. Gecenin ilk 1/3lük döneminde yavaş dalga uykusu
sırasında ortaya çıkar. Kişi yataktan kalkarak bazı otomatik hareketleri yapar.
Tedavide öncelikle aile bilgilendirilmeli. NonREM’i kısaltan ilaçlar
(benzodiazepinler, trisiklik antidepresanlar kullanılabilir.
Uyku Terörü (Pavor Nocturnus): Gecenin
ilk 1/3lük döneminde yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkar. Çocuk çığlık
çığlığa yatakta oturur, dehşet içindeymiş görünümü verir. Çocuğu bu sırada
uyandırmak zordur ve uyandırılması
çocuk için daha zararlıdır. Korkudan sonra uyansa bile bu dönem hatırlanmaz.
Ataklar sıksa benzodiazepinler ve trisiklik antidepresanlar kullanılabilir.
Rekürren İzole Uyku Paralizisi: Uykunun
başlangıcında ya da uyanmaya yakın istemli hareketleri yapamama. REM ile
ilişkili atoni bitmeden, kortikal uyanıklığın gerçekleşmesi ile oluşur.
Narkolepsiyle ayırıcı tanısı yapılmalı.
Kabus Bozukluğu: Gecenin son
1/3lük döneminde REM uykusu sırasında ortaya çıkar. Ani uyanmayla beraber,
çığlık atma, anksiyete görülebilir. Görülen rüya net bir şekilde hatırlanır.
Uyku terörü ve epilepsiyle ayırıcı tanısı yapılmalı.
Enürezis Nokturna: Geceleri
idrar kaçırma. Yavaş dalga uykusu sırasında görülür.
Uykuda Konuşma: Uykunun ilk
saatlerinde derin uyku sırasında ortaya çıkar.
Uyku Bruksizmi: Diş
gıcırdatma. NonREM-2 döneminde ortaya çıkar.
Hipnik Jerk: Uyku başlangıcında kaslarda ani
kasılma, bazen bununla beraber düşüyormuş gibi bir his.
Sirkadiyen Ritm Bozuklukları
Uykunun başlaması ve uynama
zamanın döngülerindeki bozukluklar.
Gecikmiş Uyku Faz Bozukluğu: Uyku
başlangıcı normal kabul edilen uyku zamanından 2 saat geç başlar.
Öne Kaymış Uyku Faz Bozukluğu: Uykunun
beklenen zamandan daha erken gelmesi ve erken uyanma.
Değişen Mesai Saatleri Tipi: Sık
sık değişen mesai saatlerine bağlı olarak, kişinin uyanık olması gereken
zamanda uykusunun gelmesi, uyuyacağı zamanda uykusunun gelmemesi.
Jet-Lag Tipi: Birkaç zaman dilimi geçerek
yapılan yolculuklarda ortaya çıkar. GIS semptomları eşlik eder. Kısa süreli
benzodiazepin kullanılabilir.
Uykuyla İlgili Hareket Bozuklukları
Periyodik Ekstremite Hareket Bozuklukları: Uyku sırasındaki ani kasılmalara bağlı olarak uyku verimi düşer. Kısa
süreli benzodiazepin kullanılabilir.
Huzursuz Bacak Sendromu: Uykuya
dalmadan önce bacakta karıncalanma, uyuşma hissedilir. Yatarken oluşan bu his
bacağın hareket ettirilmesiyle geçer bu durum uykuya dalmayı zorlaştırır.
Kaliteli
Bir Uyku İçin
Sabahları uyanınca yataktan
çıkılmalı, sabahları yatakta yatmak dinlendirici olmadığı gibi uyku ritmini de
bozabilir. Her gün aynı saatte yatılmalı ve kalkılmalı, gündüzleri uyunmamalı.
Düzenli egzersiz yapılmalı. Ne çok aç ne çok tok yatılmalı, yatmadan 2 saat
önce hafif bir akşam yemeği yenmeli. Gün içerisinde uyarıcı maddelerden uzak
durulmalı. Eğer yattığınızda uyuyamazsanız kalkıp bir hava alınmalı uyku
gelince tekrar yatılmalıdır, uyumak için ekstra bir çaba gösterilmemelidir.
