Uyku ve Uyku Bozuklukları

-->

Uyku, geri dönüşümlü olarak farkındalığın, çevremizle ilişkimizin geridönüşümlü olarak azaldığı bir süreçtir. Süreçler bütünüdür. Uykunun 2 evresi vardır: REM ve nonREM.

            REM Uykusu

Hızlı göz hareketlerinin olduğu bu uyku döneminde yüksek beyin aktivitesi görülür. Yüksek beyin aktivitesine rağmen kişinin uyuması bir paradoks olduğu için paradoksal uyku olarak da adlandırılır. EEG’de uyanıklık durumuna benzer karmaşık frekansta, düşük voltajlı dalgalar görülür. Bu uyku döneminde beyin metabolizması artmıştır. Kişinin dış uyaranlarla uyanması daha zordur ancak sabah kendiliğinden uyanma bu dönemde gerçekleşir. İskelet kasları kısmi paralize durumdadır. Hatırlanabilir rüyalar bu dönemde görülür. Kişinin kalp hızı, kan basıncı, solunum hızı düzensizdir. Öğrenme ve bellek ile ilişkili olduğu düşünülen REM uykusu erişkinlerde tüm uykunun yaklaşık %20-25ini oluşturur. Yenidoğan ve çocuklarda REM uyku süresi erişkindekine göre daha uzundur, yaşla beraber REM uykusunun süresi kısalır. Beyin gelişimi üzerine etkili olduğu düşünülmektedir.

           

                        nonREM Uykusu

            Evre 1: Gözler kapalı kişi gevşemiş durumdadır. Uyanıklıktan uykuya geçiş dönemidir. Halisünasyon tarzında görüntüler görülebilir. EEG’de alfa ritmi gözlenir.

            Evre 2: Gerçek uykunun ilk evresi. Rüya fragmanları görülebilir ancak bu rüyalar hatırlanmaz. EEG’de teta dalgaları, uyku iğcikleri K kompleksleri görülür.

            Evre 3: Orta derecede derin uyku. Vücut sıcaklığı ve kan basıncı düşer. EEG’de teta dalgaları hakim, ara sıra uyku iğcikleri görülebilir.

            Evre 4: En derin uyku. EEG’de delta dalgaları izlenir. Uykuda konuşma ve uyurgezerlik bu dönemde görülür.

            3. ve 4. Evrelere yavaş dalga uykusu da denir ve uykunun en derin dönemidir.

            Normal bir uyku bu REM ve nonREM dönemlerinin birbirini takip eden döngüleriyle devam eder. nonREM uykusuyla başlayan uyku yaklaşık 80 dk sürer bunu takip eden REM uykusunun süresi yaklaşık 10 dk’dır. REM uykusundan tekrar nonREM evre 1’e geçen kişide kısa bir uyanıklık hali oluşabilir. Uyku boyunca nonREM süresi kısalırken, REM süresi uzar. 

           

UYKU BOZUKLUKLARI

           

İnsomnia: En az 1 ay süreyle uykuya dalmakta zorluk ve uyku kalitesinde düşüş. Yapılan çalışmalarda varılan ortak nokta aşırı uyarılmışlık halinin insomniaya neden olduğudur. Uyku hijyenini arttırarak ve farmakolojik olarak tedavi edilebilir. Tedavide benzodiazepinler, melatonin reseptör agonistleri, antidepresanlar, antihistaminikler kullanılabilir.

Hipersomnia: Kişinin gereğinden fazla uyuması, gün içerisinde uyanıklık dönemlerinde uyanık kalmada zorluk ve istemsiz uyuklamalar.            

Narkolepsi: Gün içerisinde uyku atakları, katepleksi, uyku paralizisi, hipnogojik halisünasyonlarla seyreden bir hastalık. Genetik geçişli olduğu düşünülmektedir. Tedavide amfetaminler, modafinil, trisiklik antidepresanlar, serotonin geri alım reseptörlerinden yararlanılmaktadır.

Kleine Levin Sendromu: Nadir görülen bir hastalık. Grip ve benzeri viral enfeksiyonlardan sonra ortaya çıkar. Uyku atakları arasında, iştahta artma ve uygunsuz cinsel davranış görülür.

           

Parasomnialar

Çoğu uykuya geçiş döneminde veya uykunun seyri sırasında istenmeyen fiziksel davranışların ve otonomik uyarılma belirtilerinin görülmesiyle karakterli bozukluklar. Büyük çoğunluğu iyi gidişli olan bu bozukluklar, kendi içinde sınırlı ve tedavi gerektirmez. Çocukluk döneminde sık görülen bu hastalıkların erişkinlik döneminde az görülmesi bu hastalıkların SSS maturasyonu ile ilişkili olduğunu düşündürür.

Uyurgezerlik (Somnambulizm): Genellikle küçük kız çocuklarında görülür. Gecenin ilk 1/3lük döneminde yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkar. Kişi yataktan kalkarak bazı otomatik hareketleri yapar. Tedavide öncelikle aile bilgilendirilmeli. NonREM’i kısaltan ilaçlar (benzodiazepinler, trisiklik antidepresanlar kullanılabilir.

Uyku Terörü (Pavor Nocturnus): Gecenin ilk 1/3lük döneminde yavaş dalga uykusu sırasında ortaya çıkar. Çocuk çığlık çığlığa yatakta oturur, dehşet içindeymiş görünümü verir. Çocuğu bu sırada uyandırmak zordur ve uyandırılması çocuk için daha zararlıdır. Korkudan sonra uyansa bile bu dönem hatırlanmaz. Ataklar sıksa benzodiazepinler ve trisiklik antidepresanlar kullanılabilir.

Rekürren İzole Uyku Paralizisi: Uykunun başlangıcında ya da uyanmaya yakın istemli hareketleri yapamama. REM ile ilişkili atoni bitmeden, kortikal uyanıklığın gerçekleşmesi ile oluşur. Narkolepsiyle ayırıcı tanısı yapılmalı.

Kabus Bozukluğu: Gecenin son 1/3lük döneminde REM uykusu sırasında ortaya çıkar. Ani uyanmayla beraber, çığlık atma, anksiyete görülebilir. Görülen rüya net bir şekilde hatırlanır. Uyku terörü ve epilepsiyle ayırıcı tanısı yapılmalı.

Enürezis Nokturna: Geceleri idrar kaçırma. Yavaş dalga uykusu sırasında görülür.

Uykuda Konuşma: Uykunun ilk saatlerinde derin uyku sırasında ortaya çıkar.

Uyku Bruksizmi: Diş gıcırdatma. NonREM-2 döneminde ortaya çıkar.

Hipnik Jerk: Uyku başlangıcında kaslarda ani kasılma, bazen bununla beraber düşüyormuş gibi bir his.

           

            Sirkadiyen Ritm Bozuklukları

Uykunun başlaması ve uynama zamanın döngülerindeki bozukluklar.

Gecikmiş Uyku Faz Bozukluğu: Uyku başlangıcı normal kabul edilen uyku zamanından 2 saat geç başlar.

Öne Kaymış Uyku Faz Bozukluğu: Uykunun beklenen zamandan daha erken gelmesi ve erken uyanma.

Değişen Mesai Saatleri Tipi: Sık sık değişen mesai saatlerine bağlı olarak, kişinin uyanık olması gereken zamanda uykusunun gelmesi, uyuyacağı zamanda uykusunun gelmemesi.

Jet-Lag Tipi: Birkaç zaman dilimi geçerek yapılan yolculuklarda ortaya çıkar. GIS semptomları eşlik eder. Kısa süreli benzodiazepin kullanılabilir.

            Uykuyla İlgili Hareket Bozuklukları

Periyodik Ekstremite Hareket Bozuklukları: Uyku sırasındaki ani kasılmalara bağlı olarak uyku verimi düşer. Kısa süreli benzodiazepin kullanılabilir.

Huzursuz Bacak Sendromu: Uykuya dalmadan önce bacakta karıncalanma, uyuşma hissedilir. Yatarken oluşan bu his bacağın hareket ettirilmesiyle geçer bu durum uykuya dalmayı zorlaştırır.

Kaliteli Bir Uyku İçin

Sabahları uyanınca yataktan çıkılmalı, sabahları yatakta yatmak dinlendirici olmadığı gibi uyku ritmini de bozabilir. Her gün aynı saatte yatılmalı ve kalkılmalı, gündüzleri uyunmamalı. Düzenli egzersiz yapılmalı. Ne çok aç ne çok tok yatılmalı, yatmadan 2 saat önce hafif bir akşam yemeği yenmeli. Gün içerisinde uyarıcı maddelerden uzak durulmalı. Eğer yattığınızda uyuyamazsanız kalkıp bir hava alınmalı uyku gelince tekrar yatılmalıdır, uyumak için ekstra bir çaba gösterilmemelidir.